Της Ματίνας Σταθάκη, Ψυχολόγου

Η σχολική άρνηση ή αλλιώς η φοβία του παιδιού για το σχολείο, μας παραπέμπει σε δυσκολίες προσαρμογής του παιδιού στη σχολική ζωή. Αξίζει να σημειωθεί, πως είναι συνηθισμένο για τα περισσότερα παιδιά να παρουσιάζουν σε αρχικό στάδιο μια μικρή άρνηση για το σχολείο. Είναι η φάση όπου πρέπει να αποστασιοποιηθούν από την «αγκαλιά» της οικογένειας και ειδικά της μαμάς και να «ξεμάθουν» από την ιδιαίτερη μεταχείριση που είχαν στο σπίτι.

Στο σχολείο τα πράγματα είναι διαφορετικά για τα παιδιά. Είναι μακριά από τους γονείς και τους στενούς τους ανθρώπους και πρέπει να προσαρμοστούν σε καινούριους κανόνες, οι οποίοι μάλιστα αφορούν το σύνολο και όχι εκείνα ατομικά. Έχουν να συνυπάρξουν και να παίξουν με άλλα παιδιά, να μάθουν να διεκδικούν αλλά και να συμβιβάζονται όταν χρειάζεται για την καλύτερη λειτουργία της τάξης-ομάδας. Επιπλέον, έρχονται αντιμέτωπα με καινούρια γνωστικά ερεθίσματα.

Όλα αυτά ενδέχεται να αγχώσουν ένα παιδί και είναι λογικό να χρειάζεται μια φάση προσαρμογής (λίγους μήνες) σε αυτό το νέο πλαίσιο, όπου όλα είναι καινούρια.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν παιδιά τα οποία προσαρμόζονται πολύ εύκολα και γρήγορα σε καινούριες καταστάσεις. Από την άλλη, υπάρχουν και παιδιά τα οποία δυσκολεύονται αρκετά και αυτά ενδέχεται να παρουσιάσουν έντονα συμπτώματα άρνησης για μεγαλύτερο διάστημα.

Τα παιδιά αυτά, εκδηλώνουν διάφορα συμπτώματα, όπως ανησυχία, νευρικότητα, κλάμα, δυσκολίες στο φαγητό και τον ύπνο, ζαλάδες, πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά κ.ά. προκειμένου να αποφύγουν το σχολείο ή ακόμα και σαν αντίδραση στο άγχος και τη φοβία τους για το σχολείο. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως υποχωρούν όταν οι γονείς τελικά δεχτούν το αίτημα του παιδιού να παραμείνει στο σπίτι. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των συμπτωμάτων αυτών είναι ότι εμφανίζονται κυρίως, τις μέρες της σχολικής ζωής και εξαφανίζονται ως δια μαγείας στις γιορτές, τα Σαββατοκύριακα και τις διακοπές. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορούμε να μιλήσουμε για σχολική άρνηση ή φοβία, η οποία δεν θα πρέπει να συγχέεται με τις αρνητικές αντιδράσεις των παιδιών όταν πρωτοπηγαίνουν σχολείο ή με το σκασιαρχείο.

Όλες αυτές οι αντιδράσεις του παιδιού και το άγχος που βιώνει κάθε φορά που πρόκειται να πάει στο σχολείο, απορρυθμίζουν την καθημερινότητα της οικογένειας και η σχολική φοβία του παιδιού αρχίζει να αποτελεί «πρόβλημα» για τους γονείς, καθώς το παιδί αναζητά συνεχώς καινούριες δικαιολογίες για να γλιτώσει από το μαρτύριό του, πολλές φορές μάλιστα καταφεύγοντας στα ψέματα.

Ποια είναι τα πιθανά αίτια της σχολικής φοβίας;

Η σχολική φοβία ενδέχεται να σχετίζεται με κάποια αρνητική εμπειρία του παιδιού στο σχολείο, είτε με κάποιον συμμαθητή είτε με το δάσκαλο.

Πολλές φορές η σχολική φοβία μπορεί να σχετίζεται με την αδυναμία του παιδιού να ανταποκριθεί στις σχολικές απαιτήσεις και με μαθησιακές δυσκολίες. Το παιδί δυσκολεύεται να κάνει μια δραστηριότητα που τα άλλα παιδιά εκτελούν με άνεση και βιώνει αποτυχία. Σταδιακά δημιουργείται μια εικόνα συνεχόμενης αποτυχίας και τελικά αυτό προκαλεί μια αρνητική και εχθρική συμπεριφορά του παιδιού απέναντι στο σχολείο. Το παιδί επιθυμεί να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις των γονέων και δασκάλων, όμως η ενδεχόμενη αποτυχία το οδηγεί στην παραίτηση από την προσπάθεια και στο συσχετισμό του σχολείου με αρνητικά βιώματα.

Αυτές είναι πιθανές αιτίες για τη σχολική φοβία ή άρνηση, ωστόσο τις περισσότερες φορές η σχολική άρνηση ή φοβία δεν σχετίζεται με το περιβάλλον του σχολείου καθ’ εαυτό αλλά με το σπίτι, την οικογένεια και τις σχέσεις μεταξύ των μελών. Για παράδειγμα, πολύ συχνά η σχολική φοβία συνδέεται με το άγχος αποχωρισμού του παιδιού από τη μητέρα και με την υπερπροστασία από εκείνη. Η προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο ο γονέας διαχειρίζεται την απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι και την είσοδο του σε ένα άλλο πλαίσιο. Επίσης, η άρνηση του παιδιού μπορεί να οφείλεται στην πρόσφατη απόκτηση μικρότερου αδερφού-αδερφής, όπου το παιδί ενδέχεται να βιώνει μια απειλή σχετικά με τη διεκδίκηση της αγάπης της μαμάς και να ανησυχεί για το τι γίνεται στο σπίτι όταν εκείνο απουσιάζει. Τέλος, υπάρχει και η περίπτωση των παιδιών που τείνουν να γίνονται χειριστικά απέναντι στους γονείς τους προκειμένου να περάσει το δικό τους ή να τραβήξουν την προσοχή τους.

Τα αίτια μιας έντονης και παρατεταμένης σχολικής φοβίας δεν είναι εύκολο να ξεκαθαριστούν χωρίς την παρέμβαση ειδικού. Η παρέμβαση γίνεται τόσο σε ατομικό επίπεδο (με το παιδί) όσο και σε οικογενειακό (με τους γονείς) και στοχεύει στη μείωση του άγχους του παιδιού και των γονέων, στην καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού, στην αλλαγή αντίληψης σχετικά με το σχολείο και στην ενίσχυση της ικανότητας του παιδιού για προσαρμογή σε καινούρια πλαίσια.