ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΥ

Της Αναστασίας Σταγιάνου, Παθολόγου Λόγου & Ομιλίας, ΜΑ, ΜSc/CCC-SLP 

Ο Γιάννης είναι 3,5 χρονών. Κάθεται στο πάτωμα και παίζει με το φορτηγό που του έκανε δώρο η γιαγιά. Ο μπαμπάς του Γιάννη είναι στη δουλειά. Παίρνει τηλέφωνο τη γιαγιά και ζητάει να μιλήσει λίγο με τον μικρό στο τηλέφωνο (χωρίς βίντεο). Ακολουθεί ο εξής διάλογος:

-Γεια σου, Γιαννάκο μου!  -Γεια μπαμπά! 
-Τι κάνεις; -Καλά!
-Παίζεις; -Ναι! 
-Με τι παίζεις; -Με αυτό! Να! (και σηκώνει να δείξει το φορτηγό ενώ ο μπαμπάς δεν μπορεί να δει φυσικά)

Ο Γιάννης δεν ξέρει ακόμα ότι πρέπει να δώσει πιο πολλές λεπτομέρειες στον μπαμπά. Νομίζει πως αυτό που βλέπει ο ίδιος το βλέπει και ο μπαμπάς. Ο Γιάννης δεν έχει ακόμα αναπτύξει τη Θεωρία του Νου, που του επιτρέπει να καταλάβει ότι δεν έχουμε όλοι τις ίδιες γνώσεις, εμπειρίες, επιθυμίες, ιδέες και σκέψεις, όπως συζητήσαμε στο πρώτο μέρος του άρθρου μας (πατήστε εδώ: Η Θεωρία του Νου). Η Θεωρία του Νου κατακτάται σταδιακά, με έναν πολύ προβλέψιμο τρόπο, μέσα από συγκεκριμένα στάδια. Αρχικά, στις μικρές ηλικίες το παιδί κατακτά τις βάσεις πάνω στις οποίες αργότερα το μυαλό θα χτίσει τη Θεωρία του Νου. Αυτές είναι:

• Η προσοχή και η μίμηση (π.χ. ο μπαμπάς καρφώνει, κάνω κι εγώ ότι καρφώνω)
• Η αναγνώριση των συναισθημάτων και η χρήση λέξεων για να τα περιγράψει (“χαρούμενος”, “θύμωσε”, “πονάει”)
• Η συνειδητοποίηση του εαυτού κι ότι δεν αρέσουν σε όλους τα ίδια (π.χ. “η μαμά τρώει μαρούλι, αλλά εμένα δεν μου αρέσει”)
• Η συνειδητοποίηση ότι οι επιθυμίες ή οι πράξεις έχουν συνέπειες (π.χ. “αν χύσω το γάλα μου, η μαμά θα θυμώσει”)
• Η ικανότητα να προσποιούνται ότι είναι κάποιος άλλος (π.χ. να παίζουν το γιατρό, τον δάσκαλο, τον μάγειρα)

Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, μεταξύ 4 και 5 ετών τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Και τότε είναι που αρχίζει η πραγματική ανάπτυξη της Θεωρίας του Νου. Οι επιμέρους σχετικές δεξιότητες (όπως τις συζητήσαμε εκτενώς εδώ ) κατακτώνται με την ακόλουθη σειρά:

• Το παιδί κατανοεί την “επιθυμία” (κάθε άνθρωπος μπορεί να επιθυμεί άλλα πράγματα και να δρα αντίστοιχα για να τα πετύχει).
• Το παιδί κατανοεί τη “σκέψη” (κάθε άνθρωπος μπορεί να πιστεύει διαφορετικά πράγματα για το ίδιο θέμα. Επίσης, οι πράξεις μας βασίζονται στο τι πιστεύουμε ότι θα συμβεί).
• Το παιδί κατανοεί ότι “για να ξέρω με βεβαιότητα κάτι, πρέπει να το δω πρώτα” (αν κάποιος δεν μπορεί να δει κάτι, μπορεί να μην ξέρει τι είναι. Θυμηθείτε το παράδειγμα με τον Γιαννάκη και το φορτηγό).
• Το παιδί κατανοεί την έννοια της “ψευδούς γνώσης” (μερικές φορές οι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν κάτι, βάσει των όσων νομίζουν ότι ξέρουν. Θυμηθείτε το παράδειγμα με το τσίπουρο στο προηγούμενο άρθρο μας ή δείτε το πείραμα της σοκολάτας παρακάτω).
• Το παιδί κατανοεί τα “κρυφά συναισθήματα” (οι άνθρωποι μπορεί να μη δείχνουν πάντα αυτό που αισθάνονται, να δείχνουν κάτι άλλο).

Η Θεωρία του Νου εξακολουθεί να εξελίσσεται και μετά τα 5 και για πολλά χρόνια, μέχρι και την ενήλικη ζωή. Σταδιακά τα παιδιά μαθαίνουν να μαντεύουν τι μπορεί να σκέφτεται ή να αισθάνεται ένας άλλος άνθρωπος. Αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τις πτυχές της γλώσσας που βασίζονται στην Θεωρία του Νου, όπως τα ψέματα, ο σαρκασμός, ο μεταφορικός λόγος (π.χ. “μου έσπασε τα νεύρα”, “ρίχνει καρεκλοπόδαρα”).

Εσείς πώς τα πάτε με τη Θεωρία του Νου;

Ένα από τα πιο κλασικά πειράματα της Θεωρίας του Νου είναι το εξής: Φανταστείτε ότι σας δίνουν μια σοκολάτα. Όταν ανοίγετε το περιτύλιγμα, αντί για σοκολάτα βλέπετε μέσα ένα κομμάτι ξύλο. Το ξανατυλίγετε επιμελώς και την άλλη μέρα το δίνετε σε έναν συνάδελφό σας στη δουλειά. Βλέποντας τη σοκολάτα, τι θα νομίζει ο συνάδελφός σας ότι έχει μέσα;

Αν απαντήσατε “σοκολάτα”, τότε αντιλαμβάνεστε την “ψευδή γνώση”, δηλαδή καταλαβαίνετε ότι κάποιος μπορεί να νομίζει κάτι εσφαλμένα, επειδή δεν έχει την ίδια γνώση με εσάς. Αν ρωτήσουμε ένα 3χρονο την ίδια ερώτηση (“τι νομίζει ο φίλος σου ότι έχει μέσα το περιτύλιγμα;”) η απάντηση θα είναι “ένα ξύλο”. Γιατί η Θεωρία του Νου τους δεν έχει ακόμα φτάσει στο επίπεδο της “ψευδούς γνώσης”, όπως η δική σας.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά με αυτισμό αντιλαμβάνονται πρώτα τα συναισθήματα των άλλων και έπειτα την “ψευδή γνώση”. Δηλαδή δεν κατακτούν τα στάδια με την ίδια σειρά όπως τα νευροτυπικά παιδιά

Αυτισμός και Θεωρία του Νου

Όπως σημειώσαμε και στο πρώτο μέρος του άρθρου μας  η ζωή μας και η καθημερινότητά μας ορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις δεξιότητες που έχουμε να καταλαβαίνουμε την ‘νοητική κατάσταση’ κάθε άλλου ανθρώπου, δηλαδή από τη Θεωρία του Νου. Στην πραγματικότητα, ολόκληρη η κοινωνική μας συναλλαγή ορίζεται από τη Θεωρία του Νου. Πάρα πολλές έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα με αυτισμό έχουν φτωχή Θεωρία του Νου. Έχουν μεγάλες δυσκολίες ή καθυστέρηση στο να κατανοήσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Δυσκολεύονται ή αργούν σημαντικά να κατανοήσουν το γεγονός ότι διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να βλέπουν τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία, ανάλογα με τις εμπειρίες και τα βιώματά τους. Οι δυσκολίες αυτές φαίνεται να εμποδίζουν το άτομο με αυτισμό να επικοινωνήσει και να αλληλεπιδράσει αποτελεσματικά. Αυτό μπορεί να προκαλεί τριβές στην κοινωνική συναλλαγή και να δυσκολεύει την ικανότητα του ατόμου να συνάπτει ή να διατηρεί διαπροσωπικές σχέσεις (φίλους, συντρόφους, συναδέλφους κ.λπ). Επειδή η αποτελεσματική κοινωνική συναλλαγή είναι από τους πιο σημαντικούς στόχους ζωής για ένα άτομο με αυτισμό, είναι εξαιρετικά σημαντικό να εκπαιδεύουμε το αυτιστικό άτομο στις συγκεκριμένες δεξιότητες της Θεωρίας του Νου.

Λογοδίκτυο και Εκπαίδευση στη Θεωρία του Νου

Για να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, στο Λογοδίκτυο χρησιμοποιούμε ειδικά βιβλία και προγράμματα  από τις Η.Π.Α. με εξειδικευμένο υλικό για τη Θεωρία του Νου, κάρτες και ασκήσεις, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο.

Θα είναι χαρά μας να συζητήσουμε τις ανάγκες του δικού σας παιδιού και να σας προτείνουμε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να σας βοηθήσουμε. Καλέστε στο 210-4818160 και κλείστε το ραντεβού σας σήμερα!

TI EINAI Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ: Κάντε κλικ για να διαβάστε το πρώτο μέρος του άρθρου μας!