Ελα να μου πεις τα νεα σου! Η σημασια του αφηγηματικου λογου

Της Αναστασίας Σταγιάνου, Παθολόγου Λόγου & Ομιλίας, ΜΑ, ΜSc/CCC-SLP

Τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, είναι σε θέση να μας αφηγηθούν αρκετά πράγματα από την καθημερινότητά τους. Τι συμβαίνει όμως όταν παρά τις επίμονες προσπάθειές μας να εκμαιεύσουμε πληροφορίες ή να βοηθήσουμε το παιδί μας να θυμηθεί, αυτό εξακολουθεί να δυσκολεύεται;

“Μαμά, η Τζωρτζίνα σήμερα είχε φέρει ένα κουκλάκι και το έδειχνε στη Μαρία και μετά της το άρπαξε ο Γιώργος και άρχισε να τρέχει! Και η Τζωρτζίνα έκλαιγε, μαμά. Και η κυρία θύμωσε πολύ με τον Γιώργο και του είπε να της πει συγγνώμη! Και μετά έκλαιγε ο Γιώργος. Δεν ήταν καθόλου ωραίο αυτό που έκανε, μαμά! Α και στο διάλειμμα μου έπεσε κάτω το ταπεράκι με τα πορτοκάλια και έγιναν χάλια… Αλλά ευτυχώς η Άννα μου έδωσε λίγο από το κουλούρι της κι έτσι δεν πείναγα μετά.” 

Η μικρή Δήμητρα πηγαίνει στο νηπιαγωγείο. Κάθε μέρα, γυρνώντας από το σχολείο, κάνει μια μεγάλη αγκαλιά στη μαμά της κι αρχίζει τις ιστορίες της. Με τις κατάλληλες ερωτήσεις από τη μαμά (για πες μου κάτι αστείο που έγινε σήμερα, για πες μου κάτι καινούργιο που έμαθες σήμερα, με ποιον έπαιξες στο διάλειμμα;) η μικρή Δήμητρα μπορεί να συνεχίσει να μιλά ως αύριο! Γιατί, όπως λέμε στη λογοθεραπεία, έχει εξαιρετικές αφηγηματικές δεξιότητες.

Άλλα παιδιά όμως, παρά την καλή τους διάθεση, παρά την εμφανή επιθυμία να μοιραστούν πράγματα, δεν τα καταφέρνουν. Ξεκινάνε, σταματάνε, μπλοκάρουν και τελικά λένε μόνο “μια χαρά” ή “καλά” ή “παίξαμε” ή “εεεε…έπεσε ο Γιώργος…θύμωσε η κυρία…”. Όσες ερωτήσεις-κλειδιά κι αν κάνουμε δεν μπορούμε να μάθουμε τι συνέβη μέσα στη μέρα τους.

Στάδια κατάκτησης

Στην τυπική ανάπτυξη, ο αφηγηματικός λόγος αρχίζει να αναδύεται μεταξύ 2 και 3 ετών. Τα παιδιά στην ηλικία αυτή αρχίζουν να μας λένε τι βλέπουν ή τι κάνουν, στο εδώ και τώρα. Οι “ιστορίες” τους σε αυτή τη φάση δεν είναι εύκολα κατανοητές, αφού μπορεί να τους λείπουν δομικά στοιχεία της πρότασης -όπως ρήματα, υποκείμενα, αντικείμενα: “Ανακατεύει, μωράκι κοιμάται, κορίτσι μπισκότο, μπαμπάς εκεί, εγώ δώσω μαμά”. Ακόμα κι αν υπάρχουν τα σωστά δομικά στοιχεία στην ιστορία, μπορεί να απουσιάζουν σημαντικές πληροφορίες ή απλά η ιστορία να μην έχει νόημα: “Το κοριτσάκι μένει με το μπαμπά και τη μαμά. Κι ο παππούς με τη γιαγιά μένουν μαζί. Κι αυτά τα τρία παιδάκια μένουν με τη γιαγιά. Και το σκυλάκι μένει μαζί τους”.

Στην ηλικία των 3-4 ετών οι ιστορίες αρχίζουν να δίνουν πληροφορίες για τον χαρακτήρα και την τοποθεσία, τη στάση του σώματος και διάφορα χαρακτηριστικά του προσώπου του ήρωα. Συνήθως έχουν ένα κεντρικό θέμα και γεγονότα που έχουν μια κάποια σχέση με αυτό το θέμα. Συχνά εμπεριέχουν έντονο το στοιχείο “αιτίας-αποτελέσματος” (ο Α έκανε το Β και έτσι έγινε το Γ), όπως στην ιστορία της μικρής Δήμητρας.

Στα 4-5 πλέον οι ιστορίες των παιδιών έχουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία: διάφορους χαρακτήρες, τοποθεσίες, κεντρικό θέμα. Επιπλέον, τα γεγονότα λέγονται με μια σχετικά λογική σειρά -αν και ο ακροατής μπορεί να μην καταλάβει πάντα το τελικό νόημα της ιστορίας. 

Μεταξύ 5 και 7 ετών, τα παιδιά φτιάχνουν πια ιστορίες με κανονική υπόθεση: υπάρχει ένα πρόβλημα το οποίο λύνεται στο τέλος της ιστορίας, τα γεγονότα είναι ξεκάθαρα και λέγονται με λογική σειρά, οι χαρακτήρες έχουν κίνητρα και στόχους που συνδέονται μεταξύ τους. Υπάρχει ένα ξεκάθαρο νόημα στην ιστορία.

Η εξέλιξη του αφηγηματικού λόγου συνεχίζεται όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Και φτάνει στο απόγειό της όταν τα παιδιά αρχίζουν να εφαρμόζουν τις νέες γλωσσικές κατακτήσεις τους για να αναλύσουν, να αναδιηγηθούν, να συνοψίσουν και να εξηγήσουν ολοένα και πιο περίπλοκα συμβάντα ή λογοτεχνικά κείμενα, από την Γ’ Δημοτικού έως την ενήλικη ζωή.

Η απουσία προφορικού αφηγηματικού λόγου:

• Δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνικοποίηση.
• Προϊδεάζει για δυσκολίες στη γραπτή έκφραση, ειδικά από τη Γ’ τάξη κι έπειτα όπου η γραπτή έκφραση βασίζεται πολύ στις αφηγηματικές δεξιότητες. 
• Συχνά παραπέμπει σε πιθανές δυσκολίες και σε άλλους τομείς της γλώσσας:
  • φτωχό λεξιλόγιο
  • δυσκολία με τις αφηρημένες έννοιες
  • δυσκολία με τον μεταφορικό λόγο
  • δυσκολία να προσαρμόζει το παιδί τον λόγο του στην κοινωνική συνθήκη 
• Είναι μεγάλη πρόκληση, ειδικά για παιδιά με Άσπεργκερ ή αυτισμό.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να αναπτύξει την γλωσσική έκφραση και τον αφηγηματικό λόγο του;

Βιβλία με εικόνες

• Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε σε όλες τις ηλικίες, αρκεί να είναι για το ηλικιακό επίπεδο του παιδιού.
• Είναι ιδανικά για την εξέλιξη του αφηγηματικού λόγου σε παιδιά 2-4 ετών.
• Παρέχουν οπτική βοήθεια και μια δομημένη αλληλουχία που διευκολύνει τα παιδιά να κατανοήσουν τα βήματα και την εξέλιξη της ιστορίας. 
• Μας δίνουν την ευκαιρία να περιγράψουμε τους ήρωες.
• Οι εκφράσεις των προσώπων των χαρακτήρων μας επιτρέπουν να μιλήσουμε για τα συναισθήματά τους. 
• Οι εικόνες μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τον χώρο όπου εκτυλίσσεται η ιστορία και μας επιτρέπουν να εστιάσουμε στις συνθήκες.

ΠΩΣ: Καθόμαστε αγκαλιά με το παιδί και αρχίζουμε να διαβάζουμε. Σταματάμε για να κοιτάξουμε την κάθε σελίδα, να παρατηρήσουμε τις εικόνες, να ρωτήσουμε ερωτήσεις, να περιγράψουμε τι βλέπουμε. Προσέξτε: κάποιες φορές, ειδικά αν έχουμε ένα παιδί που δυσκολεύεται πολύ να ακολουθήσει το κείμενο, ίσως χρειαστεί να αλλάξουμε τις λέξεις, να αφηγηθούμε την ιστορία πιο απλά, ακολουθώντας τις εικόνες χωρίς να βασιζόμαστε απόλυτα στο κείμενο. 

Tip: για να βοηθήσετε το παιδί να εξελίξει τον λόγο του, διαβάστε την ιστορία ξανά, μαζί, αφήνοντας το παιδί να σας συμπληρώνει.

“Χάρτης” ιστορίας

• Είναι μια μέθοδος πολύ χρήσιμη για λίγο μεγαλύτερα παιδιά, νηπιακής και σχολικής ηλικίας (5+ ετών). 
• Παρέχει μια προβλέψιμη δομή που επιτρέπει στο παιδί να επεξεργάζεται αποτελεσματικά οποιαδήποτε ιστορία. 
• Καθοδηγεί την κατανόηση και την παραγωγή αφηγηματικού λόγου. 

ΠΩΣ: Για να διδάξουμε στα παιδιά μας αυτήν την τεχνική, διαβάζουμε μαζί ένα παραμύθι ρωτώντας και συζητώντας τις εξής ερωτήσεις-κλειδιά, πάντα ίδιες για όλα τα παραμύθια:

1. • Χαρακτήρες/Ήρωες: 
     • για ΠΟΙΟΝ είναι αυτή η ιστορία; 
     • ΠΟΙΟΙ είναι μέσα στην ιστορία; 
     • ΠΟΙΟΣ είναι ο ήρωας, ο πιο σημαντικός χαρακτήρας στην ιστορία;
   • Tόπος/χρόνος: 
     • ΠΟΥ εκτυλίσσεται η ιστορία; 
     • ΠΟΤΕ εκτυλίσσεται η ιστορία;
   • Εκτόξευση:
     • ΠΩΣ ξεκινάει η ιστορία;
   • Πρόβλημα: 
     • ΠΟΙΟ πρόβλημα αντιμετωπίζει ο ήρωας;
   • Συναισθήματα:
     • ΠΩΣ αισθάνεται ο ήρωας;
   • Σχέδιο Δράσης: 
     • ΤΙ αποφασίζει να κάνει; 
   • Δράση:
     • ΠΩΣ λύνει τελικά το πρόβλημα; 
   • Τελος:
     • ΠΩΣ τελειώνει η ιστορία;
   • Κλείσιμο:
     • ΤΙ μπορούμε να μάθουμε από αυτήν την ιστορία;
     • ΠΩΣ μας έκανε να αισθανθούμε;

Tip: Μπορείτε για μεγαλύτερη ευκολία να χρησιμοποιήσετε τον παρακάτω οπτικοποιημένο πίνακα που χρησιμοποιούμε στη λογοθεραπεία στο Λογοδίκτυο:

Ανάπτυξη λεξιλογίου

Ένα παιδί με φτωχό λεξιλόγιο θα δυσκολευτεί πολύ να αφηγηθεί μία ιστορία ή κάτι που του συνέβη. Στη λογοθεραπεία λοιπόν χρησιμοποιούμε πολλές στρατηγικές για να αυξήσουμε το μέγεθος αλλά και το εύρος του λεξιλογίου των παιδιών μας. Και έτσι να βελτιώσουμε τον αφηγηματικό λόγο τους.

• Όλες οι ηλικίες είναι κατάλληλες για να δοκιμάσουμε τα παρακάτω και στο σπίτι.
• Χρειαζόμαστε κατάλληλα βιβλία ή ακόμα και επεισόδια από το αγαπημένο του καρτούν ή την αγαπημένη του ταινία.

ΠΩΣ:

• Ρωτάμε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου: Τι λες να του πει τώρα; Πού λες ότι θα κρυφτούν;

• Αφήνουμε το παιδί να συμπληρώνει προτάσεις μας.

• Δίνουμε το παράδειγμα και αφήνουμε το παιδί να μιμηθεί το μοντέλο μας π.χ. αφηγούμαστε εμείς πρώτα την ιστορία σε μια κούκλα και έπειτα προτρέπουμε το παιδί να κάνει το ίδιο σε μια άλλη κούκλα.
• Αναλύουμε έναν χαρακτήρα μαζί με το παιδί, με ερωτήσεις κλειστού τύπου που θα το βοηθήσουν να εξοικειωθεί με επίθετα, όπως αυτά:

• Ζωγραφίζουμε κουτάκια με τις 3 απλές, βασικές ερωτήσεις για την ιστορία: ΠΟΙΟΣ-ΠΟΥ-ΤΙ. Σταδιακά προσθέτουμε και λίγο πιο δύσκολες: ΠΟΤΕ-ΠΩΣ-ΓΙΑΤΙ. Μπορούμε ακόμα να κόψουμε σε χαρτόνι συνδετικές λέξεις: και μετά, ύστερα, στο τέλος. Ζητάμε από το παιδί να μας βοηθήσει να γεμίσουμε τα κουτάκια με τις κατάλληλες λέξεις (για μεγαλύτερα παιδιά) ή ζωγραφιές (για μικρότερα παιδιά). Το λεξιλόγιο που προκύπτει από αυτές είναι ευρύτατο: ουσιαστικά, ρήματα, επιρρήματα, αφηρημένες έννοιες.

Tip: Σταδιακά και όσο οι δεξιότητες του παιδιού βελτιώνονται, μπορούμε να μειώνουμε τη βοήθεια που παρέχουμε, έως το παιδί να μπορεί πια μόνο του να παράγει λέξεις, ολόκληρες προτάσεις (αντί να συμπληρώνει τις δικές μας) και τελικά ολόκληρη αφήγηση. Επιπλέον, μπορούμε να προχωρήσουμε σε πιο σύνθετες ιστορίες, με μεγαλύτερες απαιτήσεις σε αφήγηση και λεξιλόγιο. 

Ελπίζουμε αυτές οι στρατηγικές να σας βοηθήσουν να ενισχύσετε τις δεξιότητες αφήγησης του παιδιού σας. Δώστε μεγάλη προσοχή στην επιλογή των σωστών βιβλίων, βιβλίων που να αρέσουν στο παιδί και να ταιριάζουν με τα ενδιαφέροντά του. Τα βιβλία αυτά πρέπει αρχικά να είναι στο εκφραστικό του επίπεδο, δηλαδή με λεξιλόγιο που το παιδί ήδη κατανοεί και γνωρίζει. Αν δεν είστε βέβαιοι ποια είναι τα κατάλληλα βιβλία, ζητήστε από τον λογοθεραπευτή, τον εκπαιδευτικό του παιδιού σας ή έναν έμπειρο βιβλιοπώλη να σας προτείνει μερικά. Σε όλα σχεδόν τα βιβλιοπωλεία υπάρχει καλά καταρτισμένο προσωπικό, πρόθυμο να βοηθήσει γονείς μικρών αναγνωστών. 

Αν ακολουθήσουμε τις οδηγίες αυτές με σύστημα και συνέπεια, θα είναι όλο και πιο εύκολο για το παιδί μας να μας πει πώς πέρασε τη μέρα του, τι έγινε στο σχολείο, τι το στεναχώρησε, τι το έκανε χαρούμενο. Σε κάθε περίπτωση, αν ανησυχούμε για τον λόγο του παιδιού, θα ήταν καλό να μιλήσουμε με τον παιδίατρό μας ή τον εκπαιδευτικό του παιδιού.

Θέλετε να μάθετε περισσότερα;

Αν έχετε περισσότερες απορίες, ελάτε στο Λογοδίκτυο να μας γνωρίσετε από κοντά και να απαντήσουμε κάθε σας ερώτηση. Οι συναντήσεις με την Επιστημονική Υπεύθυνη είναι πάντα δωρεάν. Καλέστε στο 210-4818160 και κλείστε το ραντεβού σας σήμερα!

Για να ενημερωθείτε πώς ακριβώς γίνεται μια λογοθεραπευτική αξιολόγηση πατήστε εδώ.